گبه یکی از دستبافتههای سنتی و زیبا در فرهنگ ایرانی است که به صورت عمده در میان ایلات و عشایر ایران رواج دارد. این زیرانداز به دلیل ویژگیهای خاص خود، به عنوان یک عنصر دکوراتیو و کاربردی در بسیاری از خانهها مورد استفاده قرار میگیرد. گبه با نرمی و گرمی خود، میتواند محیط خانه را دلپذیرتر کند و همچنین به دلیل طراحیهای منحصربهفردی که دارد به عنوان یک اثر هنری ارزشمند شناخته میشود. در این مقاله به بررسی سوال گبه چیست و تفاوت آن با فرش و گلیم و نکات مختلفی پیرامون آن میپردازیم.
گبه چیست؟
گبه یک نوع فرش دستباف است که به دلیل بافت درشت و پرزهای بلندی که دارد، حس گرما و نرمی را به فضا میآورد. گبه معمولا به صورت سفارشی و بر اساس ذوق و سلیقه بافنده بافته میشود و نقشه خاصی ندارد. این ویژگی باعث میشود که هر گبه یک اثر هنری منحصر به فرد باشد. گبهها عموما در ابعاد کوچکتر بافته میشوند و به همین دلیل برای فضاهای مختلف قابل استفاده هستند.
گبهها از چه موادی تولید میشوند؟
گبهها عمدتا از پشم طبیعی تولید میشوند که به عنوان یکی از بهترین مواد برای بافت زیراندازها شناخته میشود. پشم به دلیل خاصیت عایق حرارتی و رطوبتی خود، گبه را تبدیل به گزینهای ایدهآل برای استفاده در فضاهای سرد میکند؛ زیرا به خوبی گرما را حفظ کرده و از نفوذ سرما جلوگیری میکند. همچنین، نرم بودن پرزهای پشم، راحتی و لطافت را به گبهها میبخشد.
رنگرزی طبیعی پشم، به گبهها رنگهایی زیبا و ملایم میدهد که با محیط زیست سازگار است. این رنگها معمولا از گیاهان، میوهها و مواد معدنی استخراج میشوند و به همین دلیل، فاقد مواد شیمیایی مضر هستند. این ویژگیها علاوه بر این که باعث زیبایی گبهها میشوند، به سلامت محیط زیست نیز کمک میکنند. در بعضی موارد، از الیاف دیگری مانند پنبه نیز در بافت گبهها استفاده میشود؛ اما پشم همچنان اصلیترین و پرکاربردترین ماده اولیه در ساخت و تولید این محصولات به شمار میرود.
انواع طرحهای گبه
طرحهای گبه معمولا بسیار ساده و انتزاعی هستند. بافندگان گبه بر اساس سلیقه شخصی و الهامات طبیعی خود، طرحهایی را خلق میکنند که ممکن است شامل نقوش حیوانات، گلها یا اشکال هندسی باشد. این طرحها به صورت تصادفی و بدون نقشه قبلی بافته میشوند. بنابراین، هر گبه دارای یک الگو و داستان منحصر به فرد است. از جمله طرحهای متداول میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- نقوش طبیعت: شامل درختان، گلها و حیوانات که به زندگی روزمره عشایر اشاره دارد.
- نقوش هندسی: الگوهای تکراری و ساده که زیبایی خاصی به گبه میبخشند.
- نقوش نمادین: این نقوش به فرهنگ و تاریخ منطقه بافنده اشاره دارد و میتواند داستانها و افسانههای محلی را روایت کند.
گبهها با طرحها و رنگهای متنوع خود، میتوانند به سادگی هر فضایی را زینت بخشیده و تأثیر ویژهای در دکوراسیون منزل ایجاد کنند. انتخاب طرح گبه بستگی به سلیقه و نوع فضای شما دارد و میتواند از طرحهای سنتی و طبیعی گرفته تا طرحهای مدرن و انتزاعی متغیر باشد.
ویژگیهای گبه چیست؟
گبه دارای ویژگیهای خاصی است که آن را از سایر دستبافتهها متمایز میکند. این ویژگیها را در جدول زیر آوردهایم:
| ویژگیها | توضیحات |
| پرزهای بلند | ارتفاع پرزها معمولا به یک سانتیمتر میرسد که باعث نرمی و گرمی آن میشود. این ویژگی نه تنها راحتی را افزایش میدهد، بلکه به گبه جلوهای زیبا نیز میبخشد. |
| بافت درشت | گبهها به دلیل بافت درشت، معمولا نقوش ظریف ندارند و این خود عاملی است که آن را نسبت به فرش متمایز میکند. |
| وزن سنگین | گبهها به طور میانگین ۳ کیلوگرم وزن دارند که این امر نشاندهنده کیفیت و استحکام بالای آنها است. |
| عدم وجود نقشه | گبهها معمولا بدون نقشه و بر اساس ذوق بافنده بافته میشوند. بنابراین، هر گبه یک اثر هنری خاص و منحصر به فرد است. |
| جنس پشمی | پشم مورد استفاده در گبه، دوام و خاصیت عایق حرارتی آن را افزایش میدهد و به همین دلیل گبهها برای استفاده در فضاهای سرد بسیار مناسب هستند. |
مزایا و معایب گبه
گبه به دلیل پرزهای بلند و نرمی که دارد، یکی از بهترین گزینهها برای فرش در هال و پذیرایی است. این ویژگیها باعث میشود که برای مهمانان بسیار دلپذیر است. با این حال، گبه برای فضاهایی مانند آشپزخانه چندان مناسب نیست؛ چرا که این فضا به سرعت کثیف میشود و خردهریزهای مواد غذایی به راحتی در میان پرزهای آن گیر میکنند. جارو کردن و تمیز کردن گبه در چنین شرایطی دشوار است. بنابراین، نمیتوان آن را در هر فضایی پهن کرد.
از دیگر مزایای گبه، طرحهای سنتی و زیبا آن است که هنر ایرانی را به نمایش میگذارد. این طرحها به دکوراسیونهای کلاسیک و سنتی زیبایی خاصی میبخشند و میتوانند به عنوان یک عنصر دکوراتیو مورد استفاده قرار گیرند.
تفاوت گبه با فرش چیست؟
تفاوت گبه با فرش، در موارد زیر خلاصه میشود:
- بافت درشت: گبه نسبت به فرش بافت درشتتری دارد که باعث میشود به راحتی قابل تشخیص باشد.
- پرزهای بلندتر: گبه دارای پرزهای بلندتری است که نرمی بیشتری را فراهم میکند؛ در حالی که فرشها معمولا پرزهای کوتاهتری دارند.
- نقوش سادهتر: در حالی که فرشها معمولا دارای نقوش پیچیدهتری هستند، گبهها به سادگی طراحی میشوند و این طراحی ساده، یکی از جذابیتهای آن است.
- ابعاد کوچکتر: گبهها معمولا در ابعاد کوچکتری بافته میشوند و به همین دلیل برای استفاده در فضاهای مختلف مناسبتر هستند.
انتخاب بین گبه و فرش به نیاز، سلیقه و بودجه شما بستگی دارد. اگر میخواهید بودجهای کم تغییری در دکوراسیون ایجاد کنید، خرید فرش گبه ماشینی را به شما پیشنهاد میکنیم.
تفاوت گبه با گلیم چیست؟
اصلیترین تفاوت گبه با گلیم، در ظاهر آنها است. گبه دارای ضخامت بیشتر و پرزهای بلند و نرم است؛ در حالی که گلیم بدون پرز و با ضخامت کمتری بافته میشود. طرحهای گلیم معمولا میتوانند هم ذهنی و هم بر اساس نقشه باشند؛ اما طرحهای گبه عمدتا به صورت ذهنی و بدون نقشه بافته میشوند. از نظر تنوع رنگی، گلیم معمولا تنوع بیشتری دارد و این تنوع در نوع ماشینی نسبت به دستباف بیشتر است.
ابعاد نیز یکی دیگر از تفاوتهای قابل توجه است. گلیمها معمولا در ابعاد بزرگتر بافته میشوند. هر دو از الیاف کرک و پشم تولید میشوند؛ اما نحوه بافت آنها متفاوت میباشد که این امر به ویژگیهای منحصربهفرد هر یک منجر شده است. علاوه بر اینها، کیفیت، ابعاد و ظرافت طرح و نقش نیز باعث تفاوت قیمت گلیم و گبه است. معمولا گلیم به دلیل تنوع رنگ و طرحهای پیچیدهتر قیمت بالاتری دارد.
جمع بندی
گبه به عنوان یک اثر هنری و فرهنگی، نشان دهنده هنر و خلاقیت بافندگان ایلی و عشایری ایران است. این دستبافته زیبا با ویژگیهای منحصر به فرد خود، میتواند به هر فضای داخلی زندگی رنگ و روحی تازه ببخشد. با درک تفاوتهای گبه با فرش و گلیم، میتوان انتخاب بهتری برای دکوراسیون منزل داشت و از زیباییهای این هنر سنتی ایرانی بهرهمند شد. گبه نه تنها یک زیرانداز زیباست، بلکه یک نماد از فرهنگ و تاریخ غنی ایران نیز به شمار میآید.
